Klasztor w Batalha – niedokończone dzieło

Podobnie jak w Alcobaca, Klasztor Matki Boskiej Zwycięskiej (port. Convento de Santa Maria da Vitória) to główna atrakcja w mieście i jeden najwspanialszych przykładów architektury i sztuki gotyku w Portugalii.

W roku 1983 wpisany został na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO. Późnogotycka budowla ma związek ze zwycięstwem nad Kastylijczykami w 1385 roku w bitwie pod Aljubarrotą, miejscowością odległą zaledwie o 2 km. Wdzięczny Opatrzności Król Jan I ufundował poświęcony Matce Boskiej Zwycięskiej klasztor Dominikanów – Santa Maria da Vitória. Budowa kompleksu trwała aż 145 lat!

Obecnie kompleks nazywa się potocznie Batalha, nazwą zapożyczoną od pobliskiego miasteczka, całkowicie uzależnionego od ogromniej budowli.

Umieszczenie klasztoru na liście UNESCO w żadnym stopniu nie ograniczyło ogromnego ruchu na autostradzie, oddalonej od zabytku zaledwie o kilkaset metrów.

W 1388 roku klasztor został oddany dominikanom, którzy zachowali go aż do likwidacji zakonów religijnych w roku 1834. Wielki projekt architektoniczny, jakim była budowa klasztoru, służył przede wszystkim demonstracji królewskiej potęgi. Stał się symbolem zapoczątkowanej przez Jana I dynastii Aviz i nowej epoki w historii Portugalii. Klasztor uważany jest za wzorcowy przykład połączenia architektury angielskiego gotyku i elementów rodzimego stylu manuelińskiego.

Symbolika Batalhy ma wymowę zdecydowanie polityczną. Budowa kompleksu zbiegła sie też z początkiem ery portugalskich odkryć geograficznych. Jeszcze przed klasztornymi murami o wielkiej historii przypomina ustawiony na wielkim placu konny posąg Nuno Alvaresa Pereiry, dowodzącego pod Aljubarrotą wojskiem portugalskim.

Kościół – wnętrze jest imponująco przestrzenne a jednocześnie bardzo skromne. Jedyną dekoracją są witraże ze scenami z życia Chrystusa. Kościół ma 80 metrów długości i jest jednym z największych kościołów gotyckich w Portugalii.

Elewacje są bardzo bogato zdobione, a elementy konstrukcyjne zwieńczone zdobionymi pinaklami.

Po prawej stronie widnieje Kaplica Fundatora. Niestety oryginalne sklepienie zawaliło się podczas trzęsienia ziemi w 1755 roku. Kaplicę Fundatora (Capela do Fundador) Jan I ufundował jako miejsce wiecznego spoczynku dla siebie, królowej Filipy Lancaster, oraz swoich następców. Budowę ukończono w roku 1434, rok po śmierci Jana I. Po ukończeniu przeniesiono tam ciała pary królewskiej i złożono w sarkofagu w centralnej części kaplicy. Pod ścianami kaplicy znajdują się groby potomków Jana I, między innymi Alfonsa V, Jana II i księcia Henryka Żeglarza.

Na zewnątrz nawy głównej, po jej lewej stronie znajdują się Krużganki Królewskie (Claustro Real) – zwane również Krużgankami Jana I. Skarbiec cieszy oko manuelińskimi detalami, umieszczonymi na gotyckiej konstrukcji. Górne części łuków wypełnione są wspaniałymi maswerkami o różnorodnych, skomplikowanych wzorach.

Kapitularz – przylegający do wschodniego boku krużganka kapitularz ukończono w XV wieku. Zbudowany jest na planie kwadratu i sklepiony pojedynczym sklepieniem z szesnastu żeber. Od roku 1924 w kapitularzu znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza upamiętniający portugalskich żołnierzy poległych w czasie pierwszej wojny światowej.

Przy zachodniej części dziedzińca znajduje się Stary Refektarz z XV-wiecznymi rzeźbami pochodzącymi z zachodniej kruchty. Obecnie znajduje się w nim muzeum wojskowe.

Za refektarzem leży Krużganek Alfonsa V (Claustro D. Alfonso V). Dobudowany za panowania Alfonsa V krużganek znacznie zwiększył liczbę klasztornych pomieszczeń. Jest to jeden z pierwszych piętrowych krużganków wybudowanych w Portugalii. Jego styl, prosty, wręcz surowy, stanowi kontrast dla wybudowanego wcześniej, bogato zdobionego Krużganka Jana I. W przyległych budynkach znalazły się między innymi: spiżarnia, mały refektarz, magazyn drewna i oliwy, warsztaty, a na piętrze dormitoria, szpital, archiwum i biblioteka. Dziś znajdują się tu pomieszczenia muzeum klasztoru.

Na końcu znajdują się, chyba najwspanialsze w klasztorze Niedokończone Kaplice (Capelas Imperfeitas) – zwane również Panteonem Edwarda I. Miało zostać panteonem rodziny królewskiej, ale ostatecznie pogrzebano tutaj jedynie Edwarda I i jego małżonkę. Budowy nigdy nie dokończono, ostatecznie porzucono ją w roku 1533 z przyczyn dziś nieznanych. Szczątki Edwarda I i Eleonory Aragońskiej przeniesiono do Niedokończonych Kaplic dopiero w XX wieku. Widok Kaplicy zapiera dech. Nawał upiększeń – zwłaszcza koronkowe rzeźbienia portali i filarów – zostały niestety wystawione na działanie słońca i deszczu.

Niestety nie zachowały się wszystkie budynki klasztoru . W roku 1808 i 1810 klasztor był zajmowany przez wojska napoleońskie. Został splądrowany, a w roku 1810 podłożono ogień. Spłonęły dormitoria i biblioteka. Zniszczonych budynków nigdy nie odbudowano, a w czasie prac restauracyjnych rozebrano pozostałości ścian. Nie zachował się też kościółek Santa Maria-a-Velha, zwany również Starym Kościołem (Igreja Velha), który służył dominikanom w czasie, gdy trwały jeszcze prace przy budowie klasztoru.